Zoek mee naar brabantse hazelwormen

28 juni 2024

De hazelworm is een bruine hagedis zonder pootjes. Foto: Annemarie van Diepenbeek.

Voor de provincie Noord-Brabant doen RAVON (Reptielen Amfibieën Vissen Onderzoek Nederland) en adviesbureau Ecologica onderzoek naar hazelwormen. Omdat hazelwormen heel verborgen leven, weten we niet goed waar dit bijzondere diertje nog voorkomt. Als we weten waar hij leeft, kunnen we hem beter beschermen. Dus heb je ooit een hazelworm gezien in je tuin, of in je buurt? Laat het ons weten: hazelworm@ravon.nl.

Meer info

Bekijk de flyer

De hazelworm is een hagedis

De hazelworm is een hagedis zonder pootjes. Hij lijkt daardoor op een slang. Ze zijn egaal bruin van kleur. Soms loopt er een dunne, donkere streep over de rug of zijn de flanken heel donker gekleurd. Ze hebben geen vlekkentekening en bewegen zich veel stijver dan slangen. Hazelwormen zijn niet gevaarlijk: ze bijten niet en zijn al helemaal niet giftig. Ze zijn zelfs nuttig! Ze eten namelijk onder andere veel naaktslakken.

Waar vind je ze?

Hazelwormen leven nogal verborgen. Ze zitten vaak onder gras, hout, stenen of in holletjes in de grond. Vanaf oktober tot maart zijn ze onder de grond in winterslaap. Na de winterslaap kun je ze vinden in bossen, bosranden, houtwallen en bermen, op heideterreinen en in grote tuinen en op erven. Rommelige hoekjes, met bijvoorbeeld wat ruigere begroeiing, veel dood hout, stenen, plaatmateriaal of stukken zeil, zijn schuilplekken. Hazelwormen zijn overdag actief. Ze eten vooral slakken en wormen.

Weinig hazelwormen in Brabant

De hazelworm komt in Nederland vooral voor in Utrecht, Gelderland en Limburg. In Noord-Brabant veel minder. De meeste hazelwormen vind je in het Groene Woud tussen Tilburg, Eindhoven en Den Bosch. Maar soms worden ze ook gezien in de ruime regio van Breda, in enkele gebieden ten zuiden van Tilburg, de Kempen en ten oosten van de lijn Oss – Uden.

Zoek je mee?

Je kunt ons helpen om dit bijzondere Brabantse reptiel beter op de kaart te zetten. We vermoeden namelijk dat de hazelworm meer voorkomt dan nu bekend is en dat veel mensen hem weleens gezien hebben tijdens een wandeling, fietstocht, in de tuin of op het erf. We vragen daarom waarnemingen door te geven via hazelworm@ravon.nl. Ook héél oude waarnemingen zijn voor ons interessant! Als je een foto hebt, ontvangen we die graag, ook al is de kwaliteit minimaal. Deze jaren staat Noordoost-Brabant centraal. Heb je in die omgeving ooit een hazelworm gezien; laat het ons weten! Heb je elders in Brabant ooit een hazelworm gezien, dan horen we dat ook graag.

Naast het doorgeven van oude waarnemingen, kun je ook actief meehelpen. Kijk eens onder boomstammetjes, bielzen, opgestapelde stenen of zeil in je tuin of je erf. Dit zijn ideale verstopplekjes. Wanneer je denkt er een gevonden te hebben, maak dan vooral foto’s. Een foto met je telefoon is prima!

Bekijk de flyerga naar de website van ravonga naar de website van Ecologica

Tekst: Jeroen van Delft, Stef Houben & Richard Struijk, RAVON & Ecologica
Foto: Annemarie van Diepenbeek

Dit onderzoek wordt mede mogelijk gemaakt door de provincie Noord-Brabant.

test

  • Ruiters en menners,
  • Mountainbikers
  • Mensen met een handicap
  • Natuurliefhebbers
  • Dorpsraad Nistelrode
  • Maashorstburgers
  • Stichting Jeugdbelangen Zeeland
  • Fiets Forum Maashorst
  • Wandelaars

Evenement aanmelden

Heb je een evenement dat je aan wilt melden voor de agenda? Stuur dan een mail met informatie over je event (inclusief afbeelding) naar info@natuurgebieddemaashorst.nl.

We hebben het volgende van je nodig:

  • Naam event.
  • (Start)datum van het event.
  • Einddatum – indien het een meerdaags event is.
  • Beschrijving van het event.
  • Afbeelding.
  • Eventueel een link naar een webpagina voor het event.

Zoek mee naar Brabantse hazelwormen

Beschrijving!

test

  • Ruiters en menners,
  • Mountainbikers
  • Mensen met een handicap
  • Natuurliefhebbers
  • Dorpsraad Nistelrode
  • Maashorstburgers
  • Stichting Jeugdbelangen Zeeland
  • Fiets Forum Maashorst
  • Wandelaars

de gebruikersraad bestond uit de volgende groepen:

  • Ruiters en menners,
  • Mountainbikers
  • Mensen met een handicap
  • Natuurliefhebbers
  • Dorpsraad Nistelrode
  • Maashorstburgers
  • Stichting Jeugdbelangen Zeeland
  • Fiets Forum Maashorst
  • Wandelaars

de raad van advies bestond uit de volgende belangenorganisaties:

  • Maashorstboeren
  • Maashorst Ondernemers
  • ZLTO
  • Natuurorganisaties De Maashorst
  • VVV Noordoost-Brabant
  • WBE Groot Maashorst
  • Heemkundekring Uden

Q&A Gebiedsvisie natuurgebied De Maashorst

Over welk gebied gaat de Gebiedsvisie?

De Gebiedsvisie gaat over het natuurgebied De Maashorst, inclusief Herperduin en Hooge Vorssel, en de levendige schil hieromheen. De Maashorst ligt tussen Oss, Heesch, Nistelrode, Uden, Zeeland en Schaijk. We onderscheiden drie verschillende zones: de natuurkern, natuurschil en de levendige schil. Het natuurgebied bestaat uit de natuurkern en de natuurschil. De levendige schil is een overgangsgebied rondom De Maashorst, zonder harde grens.

Bekijk de gebiedsvisiekaart

Wat zijn de natuurkern, natuurschil en levendige schil?

Het natuurgebied bestaat uit de natuurkern en de natuurschil. De natuurkern is het hart van het natuurgebied. Hier ligt de nadruk op rust en stilte. De natuurschil ligt rondom de natuurkern. In de natuurschil zijn meer mogelijkheden voor recreatie dan in de natuurkern.

De levendige schil is een overgangsgebied rondom De Maashorst, zonder harde grens. Dit is het gebied tussen de dorpen/steden en het natuurgebied. Hier streven we naar een balans tussen wonen, landbouw, natuur en recreatie.

Bekijk de gebiedsvisiekaart

Waar gaat de Gebiedsvisie over?

De gemeenten Bernheze, Maashorst en Oss, Staatsbosbeheer en waterschap Aa en Maas streven samen naar een gezamenlijk eindbeeld in 2050: een natuurgebied waarin natuurlijke processen leidend zijn. De visie geeft op hoofdlijnen richting aan de ontwikkelingen in het gebied.

Wel

Niet

Beeld voor 2050

Beeld over 5 jaar

Wat je waar wel en niet wilt ontwikkelen (zonering)

Locatie hek, paaltje, bankje, prullenbak

Type routes: doorgaand, toegankelijk

Hobbels in het Slingerpad

Gezamenlijke oplossingen

Individuele beleving

Hoe we het toekomstbeeld gaan realiseren, wordt uitgewerkt in het Inrichtings- en beheerplan. Dit plan wordt elke 6 jaar geactualiseerd. Op die manier kunnen we de kennis en ervaring die we opdoen en nieuwe ontwikkelingen meenemen en onze koers indien nodig bijsturen.

Mag ik straks nog in de natuurkern komen?

Ja, recreëren op wegen en paden blijft mogelijk. Dit vergroot de voorspelbaarheid voor de dieren in het gebied en daarmee vermindert de verstoring. Uiteraard is het wel toegestaan om van de wegen en paden af te wijken om afstand te bewaren tot de grote grazers.

Mountainbikers, ruiters en menners kunnen ook nog steeds gebruik maken van de wegen en paden in de natuurkern. De bewegwijzerde (drukke) routes van mountainbikers en ruiters en menners verdwijnen in de zuidelijke Maashorst wel uit de natuurkern.

Kunnen er nog evenementen en activiteiten worden georganiseerd in De Maashorst?

Ja, maar er worden wel kaders en regels opgesteld in een Activiteiten- en evenementenplan. Evenementen worden niet meer toegestaan in de natuurkern. We streven ernaar het Activiteiten- en evenementenplan in het eerste kwartaal van 2024 vast te stellen.

Lopen er straks overal grote grazers?

Nee. Vanaf 2035 willen we geleidelijk aan de begrazing uitbreiden naar de natuurschil. Maar dit doen we alleen als er meer recreatiemogelijkheden in de levendige schil zijn gekomen en uit monitoring blijkt dat mens en dier goed samengaan. Rondom de recreatieve poorten en entrees blijft een gebied van ongeveer 500 meter vrij van begrazing met de drie grote grazers. Begrazing met een kudde schapen is daar bijvoorbeeld wel mogelijk.

Wat gaat er gebeuren met de wisenten?

De wisenten lopen nu in een afgeschermd gebied met taurossen en Exmoorpony’s. Het is de bedoeling dat in de zuidelijke Maashorst  in 2035 de wisenten in het hele begrazingsgebied lopen. Er komen geen wisenten in Herperduin en Hooge Vorssel.

De uitbreiding vindt niet in één keer plaats. Het gebied waar de wisenten in lopen breiden we langzaam uit. Elke stap in het proces wordt goed gemonitord en geëvalueerd. Dit is zowel voor de recreanten in het gebied als de dieren zelf van groot belang. De eerste stap is dat een wandelpad door het bestaande gebied met wisenten wordt geopend.

Wat is procesnatuur?

Het streven voor De Maashorst is procesnatuur. Procesnatuur betekent dat de natuur zich ontwikkelt door natuurlijke processen. Daarbij schept de mens de optimale voorwaarden en de natuur bepaalt zelf de ontwikkeling. Natuurlijke processen kunnen hun gang gaan en er vindt weinig of geen onderhoud plaats. Dode bomen blijven bijvoorbeeld liggen en vergaan in het gebied. Dit biedt een voedingsbron of woonplaats voor andere soorten. De rol van beheerder wordt steeds verder overgenomen door begrazing.

Blijft landbouw mogelijk in de natuurkern?

Nee. De Maashorst maakt deel uit van het Natuurnetwerk Brabant. De provincie wil dit natuurnetwerk in 2027 hebben gerealiseerd. Het streven is dan ook om de agrarische gronden in de natuurkern te verwerven en om te vormen naar natuur. Dit verwerving vindt plaats op vrijwillige basis.

Hoe gaan jullie de levendige schil ontwikkelen?

De ontwikkeling van de levendige schil is een langdurig proces waar alle belanghebbenden in het gebied bij worden betrokken. Als gemeenten kunnen we in de omgevingsplannen ontwikkelingen mogelijk maken, zoals nevenactiviteiten voor agrarische bedrijven. Op gronden in eigendom van de gemeente kunnen we bijvoorbeeld natuur, fiets- en wandelpaden ontwikkelen. Maar we nodigen andere eigenaren in het gebied ook uit om met initiatieven te komen. Die initiatieven moeten dan wel een positief effect hebben op het milieu en het bodem- en watersysteem.

Wordt grondwateronttrekking verboden?

Nee. In de Gebiedsvisie wordt het belang van het herstellen van het natuurlijk watersysteem en het zo lang mogelijk vasthouden van water in het gebied benadrukt. Hiervoor worden verschillende maatregelen genomen. Sommige op de korte termijn, andere op lange termijn. Het beleid van het waterschap is hierbij leidend. Wanneer de natuurkern compleet als natuurgebied is ingericht, kan de waterhuishouding worden aangepast naar de doelen van de natuur. Tot dat moment zoeken wij samen met de aanwezige landbouwbedrijven naar manieren om zoveel mogelijk water vast te houden en verdroging tegen te gaan.

Participatieproces

Tot op heden is het uitgebreide participatieproces voor de Gebiedsvisie als volgt verlopen:

  • In het najaar van 2022 zijn vier inloopbijeenkomsten georganiseerd om vooraf input op te halen voor de visie. Deze bijeenkomsten waren vrij toegankelijk voor iedereen. Hier is een beeldverslag van gemaakt
  • In november/december 2022 hebben de Gebruikersraad en Raad van Advies de mogelijkheid gekregen om vooraf advies te geven voor het opstellen van de visie.
  • Op 14 januari 2023 is voor raadsleden van alle drie de gemeenten en bestuursleden van Staatsbosbeheer en waterschap Aa en Maas een excursie in het natuurgebied georganiseerd. Dit diende ter voorbereiding op de informatiebijeenkomst voor de raads- en bestuursleden op 18 januari. Tijdens deze bijeenkomst hebben de raads- en bestuursleden aan verschillende thematafels gediscussieerd over de koers voor het natuurgebied. Hier is een beeldverslag van gemaakt.
  • Op 30 mei 2023 is een stakeholderbijeenkomst voor genodigden georganiseerd. Tijdens deze avond zijn de conceptvisiekaart en principes gepresenteerd. Aan vier verschillende thematafels kregen aanwezigen de gelegenheid tot het geven van een reactie. Een integrale visietekst was op dit moment nog niet beschikbaar. Er is bewust voor gekozen om input op te halen voor afronding van de conceptvisie.

De Gebruikersraad en Raad van Advies hebben in september 2023 een advies uitgebracht over de concept Gebiedsvisie.

Vervolgproces

Op 18 juli 2023 hebben de colleges van B&W in Bernheze, Maashorst en Oss besloten om de concept Gebiedsvisie van natuurgebied De Maashorst ter consultatie naar de raadsleden te sturen. De raadsleden bespreken dit eindconcept naar verwachting in september in de raadscommissies.

De Gebruikersraad en Raad van Advies brengen in september een advies uit over de concept Gebiedsvisie. Op basis van deze adviezen en de reacties uit de commissievergaderingen wordt de concept Gebiedsvisie mogelijk nog aangescherpt. In december 2023 ligt de Gebiedsvisie ter vaststelling voor aan de gemeenteraden en besturen van Staatsbosbeheer en waterschap Aa en Maas.

De belangrijkste onderwerpen in de Gebiedsvisie

  • Bodem en water zijn sturend bij ruimtelijke plannen. In het (nationaal) ruimtelijk beleid worden bodem en water sturend voor alle ruimtelijke plannen. Dit principe wordt voor De Maashorst omarmd. Door de eeuwen heen is het grondgebruik steeds minder afgestemd op het landschap en de ondergrond. Hierdoor is het natuurgebied ernstig verdroogd. Herstel van het natuurlijk watersysteem staat daarom voorop. We nemen daarvoor verschillende maatregelen. Zoals het herstel van breuken, (gedeeltelijk) dempen van watergangen en het omvormen van naald- naar loofbos.
  • Herbevestiging van de ambitie om te streven naar procesnatuur. Het stond in 2009 al in het MaashorstManifest: het streven is om als mens zo min mogelijk, of uiteindelijk helemaal niet meer in te grijpen in de natuurlijke processen van het natuurgebied. Uiterlijk in 2050, maar liever eerder. De grote grazers spelen hierin een belangrijke rol. In het gebied vindt al tientallen jaren ecologische monitoring plaats. Uit deze monitoring blijkt ook dat de inzet van de drie grote grazers de laatste jaren zorgt voor meer biodiversiteit en het open houden van het begrazingsgebied.
  • Balans tussen recreatie en natuur: niet alles kan overal. De Maashorst is één van de grootste natuurgebieden van Brabant. Het maakt deel uit van het Natuurnetwerk Brabant. Ook is het een belangrijk recreatiegebied voor de inwoners uit de omliggende kernen. De laatste jaren is de recreatiedruk in het gebied hoog. Zowel de recreatie zelf als de natuurwaarden komen hierdoor onder druk te staan. Daarom is het van belang hier een goede balans in aan te brengen. Die balans kan in de verschillende deelgebieden en zones in het natuurgebied anders zijn.

Het natuurgebied bestaat uit de natuurkern en natuurschil. De natuurkern is het centrale deel van het gebied, daaromheen ligt de natuurschil. Rondom het natuurgebied ligt de levendige schil. De levendige schil bestaat uit het agrarisch cultuurlandschap.

Een belangrijk uitgangspunt van de visie is dat we het recreatieve uitloopgebied van de omliggende kernen vergroten. Dit doen we door rondom het hele natuurgebied de ontwikkeling van een recreatief aantrekkelijk cultuurlandschap te faciliteren. Hier worden routes ontwikkeld, worden natuur- en recreatieverbindingen gemaakt met andere gebieden, bieden we de landbouw mogelijkheden om te verbreden naar extensieve recreatie en vergroenen we het landschap. Ook worden op de grens van de levendige schil en natuurschil nieuwe recreatieve poorten ontwikkeld, zoals Palmstraat en Uden-Noord.

In de zuidelijke Maashorst ligt het zwaartepunt van de recreatie in de natuurschil. In de natuurkern ligt de nadruk meer op rust en stilte voor natuur. Deelgebied Hooge Vorssel in gemeente Bernheze is geheel gelegen in de natuurschil. Hier weegt het belang van recreatie wat zwaarder dan het belang van natuur. Maar ook hier wordt gewerkt aan de vergroting van de natuurwaarden. In Herperduin wordt ingezet op de combinatie van recreatie en natuur in natuurkern en natuurschil. De natuurschil is hier zo smal dat de natuurkern van groot belang is voor de recreatieve uitloop van omliggende kernen. Uiteraard wordt wel gestreefd naar een goede balans. De natuurwaarden moeten niet verloren gaan.

Vanaf 2035 geleidelijke uitbreiding van de begrazing
Als mensen minimaal ingrijpen in de natuur, is het nodig om de begrazing uit te breiden. De grazers voeren dan het beheer uit. Dat kan niet meteen vanwege de grote recreatieve druk in de natuurschil van het gebied.

Daarom gaan we het cultuurlandschap in de levendige schil rondom het natuurgebied recreatief aantrekkelijker maken. Zo kan de recreatiedruk in de natuurschil worden verlaagd. Uiteraard kost dit tijd. Daarom denken we nu dat we vanaf 2035 de begrazing gefaseerd kunnen uitbreiden naar de natuurschil. Dit werken we straks uit in het Inrichtings- en beheerplan.

Overigens komen de grote grazers uiteindelijk niet overal in de natuurschil. Rondom de recreatieve poorten en entrees blijven zones van ongeveer 500 meter buiten de begrazing. Hooge Vorssel blijft geheel buiten de begrazing van de drie grote grazers liggen. Hier is wel begrazing met schapen mogelijk. In Herperduin is de natuurschil zo smal dat hier ook geen uitbreiding van de begrazing plaatsvindt.

Tot 2035 wordt in de zuidelijke Maashorst het leefgebied van de wisent gefaseerd uitgebreid naar de rest van het begrazingsgebied. Met als doel dat uiterlijk in 2035 alle drie de grote grazers in heel de natuurkern lopen.